Քիմիա

NaCl — 0,9%
100գ ֊ 0,9գ գ աղ
1000գ — x գ
x = 1000*0,9 / 100 = 9 
m(H2O) = 1000-9 = 991գ

Առաչադրանքներ էջ 58․ Հալոգեններ

1. ․․․
2. Կարեղ է վնասվել ատամների էմալը
3. Կարո է առաջանալ Խպիբ (զոբ)
4. Ժավելաջուրը (սպիտակեցնող հեղուկ) ` NaOCl, որը կիրառվում է կենցաղում․ Cl₂ + 2NaOH = NaOCl + NaCl+ H₂O . 
5. Որպես ախտահանող նյութ ՝ օգտագործվում է նաև քլորակիրը՝ Ca(Cl)OCl . 
6. Լուսանկարչությունը հիմնված է լույսի ազզդեցության ներքո արծաթի (|) բրոմի քայքայման ներքո։

Համար մեկ տարրը Տիեզերքում՝ Ջրածին

*1-Ինչո՞ւ  է   ջրածինը  համարվում   համար մեկ  տարրը  Տիեզերքում… 

*2-Ջրածինը համարվում  է  ապագայի վառելանյութ. ինչո՞ւ. … 

*3- Բնութագրեք  ջրածին   քիմիական տարրը.    
ա) քիմիական նշանը՝ H                           
բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը 
գ) մետա՞ղ է.  թե՞  ոչ մետաղ` ոչ մետաղ      
դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է՝ 1խմբի 1տարը
ե) ջրածնի իզոտոպների բաղադրությունը (միջուկի լիցքը. ..,միջուկում պրոտոների          թիվը…,էլեկտրոնների  թիվը,   էներգետիկ մակարդակների թիվը)

4-Ջրածնի  վալենտականությունը և  օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում.գրեք նյութերի օրինակներ և անվանեք 

*5- Գրեք  ջրածին  պարզ  նյութի բանաձևը և  որոշեք  նրա  հարաբերական մոլեկուլային      զանգվածը` M<sub>r</sub>  և մոլային զանգվածը` M գ/ մոլ 

*6- Որոշեք   ջրածինը  օդից  ծանր  է,  թե՞ թեթև է,  քանի ՞ անգամ…

*7- Թվարկեք  ջրածնի  ֆիզիկական  և  քիմիական  հատկությունները, որտե՞ղ են  կիրառում    ջրածինը… 

*8- Ինչպիսի՞  ռեակցիաների  օգնությամբ  են  ստանում  ջրածինը  լաբորատորիայում  և     արդյունաբերության  մեջ….

*9- Ո՞րն  է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ  նյութը, գրեք  այդ  նյութի քիմիական  բանաձևը  և որոշեք  ջրածնի  զանգվածայլն բաժինը տոկոսով       արտահայտած։                                                                                                                                        

*10- Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր: Ջրի աղտոտման  պատճառները  որո՞նք  են: Անհատական աշխատանք. <<Առանց Ջրի Կյանք չկա…>>

Կենդանի օրգանիզմի քիմիա

Ուղղորդող հարցեր. 

• Որո՞նք  են  անկենդան  և  կենդանի օրգանիզմների  նմանությունները և տարբերությունները

• Քանի՞  <<թագավորության>> է   բաժանվում  կենդանի  աշխարհը

Կենդանի աշխարհը բաժանվում է 4 «թագավորության» ՝ թագավորություն, ենթաթագավորություն, վերնաթագավորություն, կայսրություն

• Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը, որոնք նաև անվանում են կենսական  տարրեր`մակրո-, միկրո-, ուլտրատարրերը

Մակրոտարրերն են(97%) Ածխածին` C, Ջրածին` H, Թթվածին` O, Ազոտ` N, Ֆոսֆոր` P, Ծծումբ` S:

Միկրոտարրերն են Մագնեզիում` Mg, Նատրիում` Na, Սիլիցիում` Si, Երկաթ` Fe, Ցինկ` Zn, Պղինձ` Cu, Քլոր` Cl, Բիմմութ` Bi, Ֆտոր` F, Ալյումին` Al, Կալցիում` Ca:

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը, գրեք  նրա  բաղադրությունը

Կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքային միավորը բջիջն է։ Այն կազմված է տարբեր կենսաբանական ակտիվ նյութերից, ինչպիսիք են սպիտակուցները, նուկլեինաթթուները, ածխաջրերը և լիպիդները: Բացի այս օրգանական նյութերից, կենդանի օրգանիզմները պարունակում են նաև անօրգանական նյութեր, ինչպիսիք են ջուրը, հանքանյութերը և իոնները:

• Ինչու՞ են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է…»

Գիտնականներն ասում են, որ «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն է…», քանի որ սպիտակուցները վճռորոշ դեր են խաղում բազմաթիվ կենսաբանական գործընթացներում:

• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների

Լաբորատոր փորձեր։ Այրման ռեակցիաներ։

Ընթացքը`  սովորողներ կկատարեն  անհատական հաշվարկային լաբորատոր փորձեր`«Անօրգանական  նյութերի  ծագումնաբանական կապը».

• Մետաղ-հիմնային օքսիդ-հիմք-աղ` Mg → MgO →Mg(OH)<sub>2</sub> → MgCl<sub>2</sub>
• Ոչ մետաղ→ թթվային օքսիդ→ թթու→ աղ` P→P₂O₅→H₃PO₄ →Na₃PO₄

Առաջադրանք. 1.  Գրեք   իրականացրած  ռեակցիաների  հավասարումները  և  կատարեք      հաշվարկ.  որքա՞ն  աղ  կստացվի, եթե <<հրավառության>> համար  վերցրել  եք 2,4գ մագնեզիում,ընդունել, որ  բոլոր  ռեակցիաները ընթանում  են քանակապես:

Առաջադրանք  2.  Գրեք իրականացրած  ռեակցիաների հավասարումները  և  կատարեք հաշվարկ.  որքա՞ն աղ կստացվի, եթե այրել  եք  6,2գ ֆոսֆոր,ընդունել, որ  բոլոր  ռեակցիաները ընթանում  են քանակապես:

Կրկնել. ա)  անվտանգության կանոնները քիմիայի կաբինետում աշխատելիս

                բ) ֆիզիկական, քիմիական երևույթները

                գ)  քիմիական ռեակցիաների հատկանիշները

                դ) քիմիական ռեակցիաների տեսակները

                ե) անօրգանական  նյութերի հիմնական  դասերը՝ օքսիդներ, հիմքեր,

                     թթուներ,աղեր

                 զ) օքսիդներ, սահմանել, դասակարգել, ֆիզիկաքիմիական    

                      հատկությունները:

Փորձ 1
Էթանոլի այրումը

C₂H₆O+2O₂->2CO₂+3H₂O+Q հավասարեցնել տանը

Փորձ 2
Հրավառություն

2Mg+O₂->2MgO+Q

m(Mg)=3գ
m(MgO)=?գ

Նյութի քանակը որոշում ենք հետևյալ բանաձևով` n=m/M, m=n*M

Սպիտակուցներ

Գրել ամինաթթուների մասին , բուս․ կենդ․ սպիտակուցներ, սպիտակուցների դերը կենդանի օրգանիզմում։

Ամինաթթուներ

Ամինաթթուներն օրգանական թթուներ են, որոնք սպիտակուցների հիմնական տարրեր են և օրգանիզմում օգտագործվում են  տարբեր հորմոնների,  ֆերմենտների և հակաթելերի աճի, արտադրման վերականգնման և ամրապնդման համար:

Կյանքի համար անհրաժեշտ ամինաթթուները բաժանվում են երկու խմբի. անփոխարինելի, որոնք չեն սինթեզվում և հարկ է ընդունել սննդի հետ, և փոխարինելի, որոնք ձևավորվում են օրգանիզմում: Անփոխարինելի ամինաթթուներին են դասվում`   վալինը, իզոլեյցինը, լեյցինը, լիզինը, մետիոնինը, տրեոնինը, տրիպտոֆանը, ֆենիլալանինը: Կարծիք կա, որ անփոխարինելի ամինաթթուները մեծահասակ մարդու սննդի մեջ պետք է կազմեն մոտ 16%: Դա պետք է հաշվի առնեն բոլոր նրանք, ովքեր ցածր կալորիականությամբ սննդակարգ են պահպանում կամ սնվում են  անհավասարակշռված ձևով, քանի որ անփոխարինելի ամինաթթուների անբավավարությունն օրգանիզմում կարող է ծանր հետևանքների հանգեցնել. թուլացած իմունիտետ, ներքին օր•անների և գլխուղեղի աշխատանքի խանգարում, հենա-շարժական, սիրտ-անոթային և նյարդային համակարգերի հիվանդություններ,  իսկ խիստ անբավարարության դեպքում օրգանիզմը  մահանում է:

Ամինաթթուները բարելավում են առողջությունը և  ապահովում օրգանների ու համակարգերի պաթոլոգիական փոփոխությունների ինքնավերականգնումը:

Սպիտակուցների նշանակությունը կենդանի օրգանիզմում

Սպիտակուցները ամինաթթուներից կառուցված ազոտ պարունակող բարձրամոլեկուլային միացություններ են: Սպիտակուցները մեծ դեր ունեն օրգանիզմի կառուցվածքի և կենսագործունեության մեջ: Նրանք հանդիսանում են բոլոր բջիջների և ենթաբջջային կառույցների հիմնական կառուցվածքային բաղադրիչը կազմում են բջջի զանգվածի 50%-ից ավելին: Նուկլեոպրոտեիդները (սպիտակուցներ, որոնց կազմության մեջ մտնում են ԴՆԹ և ՌՆԹ) կատարում են ժառանգական հաղորդատվության փոխանցողների դեր: Ֆերմենտ֊ սպիտակուցները հանդիսանում են կենսաբանական կատալիզատորներ, որոնք արագացնում են կենդանի օրգանիզմում ընթացող բոլոր քիմիական ռեակցիաները: Սպեցիֆիկ սպիտակուցհորմոեները իրականացնում են կենսագործունեության գործընթացների կարգավորումը:

Իմունոգլոբուլինները ապահովում են օրգանիզմի սպեցիֆիկ պաշտպանությունը իմունիտետը: Սպիտակուցները, ստեղծելով օնկոսային ճնշում, մասնակցում են արյան, հյուսվածքային հեղուկի և բջիջների միջև ջրի փոխանակությանը: Սպիտակուցները կատարում են փոխադրական ֆունկցիա’ իրականացնում են կրեատոր կապեր, հորմոնների փոխադրում, շնչական գազերի փոխադրում: Սպիտակուցի կարևոր հատկություններից մեկը դա նրա’ տարբեր օրգանական և անօրգանական նյութերի հետ փոխազդելու և բարդ սպիտակուցներ’ նուկլեոպրոտեիդներ, ֆոսֆոպրոտեիդներ, քրոմոպրոտեիդներ և այլ միացություններ առաջացնելու ընդունակությունն է: Պրոտեիդները կատարում են կարևոր ֆունկցիաներ, օրինակ, քրոմոպրոտեիդները հեմոգլոբինի ձևով փոխադրում են շնչական գազեր, նուկլեոպրոտեիդները մտնում են կորիզանյութի բաղադրության մեջ: Սպիտակուցները իրականացնում են նաև շարժողական ֆունկցիան: Բոլոր շարժողական գործողությունների նյութական սուբստրատը կծկողական (ակտին և միոզին) սպիտակուցներն են:

Սպիտակուցները կատարում են նաև էներգիական ֆունկցիա’ 1գ սպիտակուցի ճեղքումից մարդու օրգանիզմում առաջանում է 17,6 կՋ էներգիա: Օրգանիզմում անընդհատ ընթանում է սպիտակուցի քայքայման և նոր սպիտակուցային մոլեկուլների սինթեզի գործընթաց, որի ընթացքում կառուցվածքային սպիտակուցները նորացվում են: Չափահաս մարդու օրգանիզմում օրական սինթեզվում է մինչև 400գ նոր սպիտակուց և նույնքան էլ քայքայվում է: Տարբեր օրգաններում սպիտակուցի նորացման արագությունը տարբեր է: Ամենամեծ արագությամբ նորացվում են լյարդի (լյարդի սպիտակուցների կեսը 5-1 օրում փոխարինվում է նորով), աղիքների, պլազմայի, ինչպես նաև այլ ներքին օրգանների սպիտակուցները, ավելի դանդաղ՝ ուղեղի, սրտի, սեռական բջիջների և էլ ավելի դանդաղ’ մկանների, մաշկի և հատկապես հենարանային հյուսվածքների (ջլերի, ոսկրերի, աճառների) բջիջների կազմության մեջ մտնող սպիտակուցները:

Կենդանի օրգանիզմի քիմիան

Ուղղորդող   հարցերը`

• Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը
  Մակրոտարրեր՝ 97^օ/_օ— C, H, O, N, P, S
  Կենսական տարրեր են կոչվում այն տարրերը, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր (գլյուկոզ, սախարոզ, ֆրուկտոզ, օսլա, սպիտակուցներ, ամինաթթուներ, ճարպեր, լիպիդներ, նուկլեինաթթուներ, վիտամիններ և այլն) որոնք էլ ապահովում են մեր կենսագործունեությունը։ 
• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը
  Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը կոչվում է բջիջ։
• Ինչու՞  են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է»
• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների, վիտամինների գործառույթները կենդանի օրգանիզմում
• Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում:

Բջջում պարունակվող օրգանական նյութերը՝
Սպիտակուցներ- մոտ 20 տոկոս
Ածխաջրեր- մոտ 2 տոկոս
Ճարպեր, լիպիդներ- մոտ 5 տոկոս
Նուկլեինաթթուներ- մոտ 2 տոկոս

Առաջադրանք 1
Գրել մակրոտարրերի, կենսական տարրերի ատոմի կառուցվածքը։(Ատոմի բաղադրությունը և էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը)

Առաջադրանք 2
Հաշվել քանի կգ ջուր կա իմ օրգանիզմում։

Սպիտակուցներ
Ամինաթթուների մասին , բուս․ կենդ․ սպիտակուցներ, սպիտակուցների դերը կենդանի օրգանիզմում

Նուկլեինաթթուներ-
ԴՆԹ, ՌՆԹ, ժառանգական գեներ, դերը

Գործնական աշխատանք

Առաջադրանք 1. Նյութերը դասակարգել, անվանել, գրել բանաձևերը, նկարագրել ֆիզիկական հատկությունները՝ գույնը, ագրեգատային վիճակը(պինդ, հեղուկ, գազային), եռման,հալման ջերմաստիճանները, ջերմա-էլեկտրահաղորդականությունը, լուծելիությունը ջրում և այլն:

Քիմիական բանաձև է կոչվում նյութի բաղադրության պայմանական գրառումի քիմիական տարերի նշանների և ինդեքսների օգնության:
H₂O,Fe₂O₃

VՈրոշել հետևալ նյութերի մոլեկուլային զանգվածնները Mr (H₂O)=2*1+16=18
Mr (D₂O)NgO,Na₂,Co₃,HU,M(OH)₃,Na

Քիմիա Անվտանգության կանոններ

1.Պետք է ուշադիր լսել ուսուցչին և կատարել ցուցումները:

2.Լաբորատորիա մտնելուց իրար չպետք է բրդել կամ հրել:

3.Փորձեր կատարելու ժամանակ պետք է աշխատել արտահագուստով,ձեռնոցներով և ակնոցներով:

4.Արգելվում է հաց ուտել կամ հացը դնել սեղանի վրա:

5.Սեղանը պետք է միշտ մաքուր լինի,ավելորդ իրեր չպետք է լինի սեղանի վրա:

6.Աշխատանքը ավարտելուց հետո պետք է կարգի բերել սեղանը:

7.Եթե նյութի անուն գրված չէ,ապա այդ նյութը չպետք է օգտագործել:

8.Փորձեր կատարելու ժամանակ պետք է օգտագործել մաքուր ամանեղեն:

9.Պետք է զգույշ լինել,որ հանկարծ նյութը չթափվի ձեռքին կամ հագուստին:

10.Եթե նյութը թափվում է ձեռքին ապա արագ պետք է լվանալ կամ սոդայաջրով մաքրել:

11.Եթե նյութը լցնում ենք փորձանոթի մեջ,ապա չիկարելի նյութը նորից լցնել բաժակի մեջ:

12.Մի  թեքվեք  դեմքով  դեպի  փորձանոթի  բերանը, որտեղ  եռում  է  լուծույթը, այն  կարող  է  ցայտել ձեր  դեմքին:

13.Նյութերի  հոտը  որոշելու  նպատակով  չի կարելի անոթը  մոտեցնել  դեմքին, այլ  ձեռքի  ափով շարժում  կատարեք  անոթի  բերանից  դեպի  քիթը:

Այս կանոնները պետք է անպայման պահպատել,այլապես կվնասեք ձեզ:

Որն է կոչվում ֆիզիկական մարմին` Ֆիզիկական մարմինը ունի ծավալ(v) և զանգված(m)(կգ,գ,մլգ) ։ Բոլոր ֆիզիկական մարմիններն կազմված են նյութերից։

օրինակներ`

Որն է կոչվում նյութ `

Նյութը տարածության մեջ որոշակի ծավալ զբաղեցնող, միմյանց հետ փողազդող փոքրագույն մասնիկների համխումբ է։ Փոքրագույն մասնիկներն կարող են լինել ատոմ, մոլեկուլ, իոն։ Իրեն բնորոշ բաղադրությամբ, կառուցվածքով և հատկություններով օշտված։

Այսօրվա դրությամբ մոտավորապես հայտնի է 30.000.000 նյութ։ Նյութերը դասակարգում են ըստ բաղադրության, պարզ և բարդ նյութերի։

Պարզ նյութերը կազմված են միատեսակ քիմիականտարրի ատոմներից։ Պարզ նյութերը մոտավորապես 400 հատ են։ Կան տարրեր, որոնք առաջեցնում են մի քանի պարզ նյութեր, օրինակ՝ թթվածին։

Որոնքեն նյութի հատկությունները(քիմիական,ֆիզիկական,ֆիզիոլոգիական)

Այն հատկանիշները, որոնք բնութագրում են նյութերը կոչվում են հատկություններ: Հատկությունները լինում են ֆիզիկական, քիմիական և ֆիզիոլոգիական:

Նյութի ֆիզիկական հատկություններն են՝ ագրեգատային վիճակը (պինդ, հեղուկ, գազային), գույնը, հոտը, համը, լուծելիությունը ջրում, խտությունը, հալման և եռման ջերմաստիճանները, ջերմա և էլկտրահաղորդականությունը և պլաստիկություն, մետաղական փայլը: Բոլորը մետաղները բացի սնդիկից պինդ են, ունեն մետաղական փայլ, ունեն ջերմա և էլեկտրահաղորդականություն:

t-ջերմաստիճան

m-զանգված

v-ծավալ

ρ-խտություն

Նյութի քիմիական հատկությունները, դա նյութի փոխազդեցությունն է այլ նյութերի հետ և նոր նյութերի առաջացում:

Նյութի ֆիզիոլոգիական հատկություններն են այդ նյութի ազդեցութությունը կենդանի օրգանիզմ

Որն է կոչվում երեվույթ (քիմիական,ֆիզիկական)

Բնության մեջ տեղի ունեցող փոփոխությունները կոչվում են բնական երևույթներ:

Այն երևույթները, որոնց ընթացքում նյութերը (մարմինները) փոխում են վիճակը, ձևը, չափերը, կոչվում են ֆիզիկական երևույթներ: Ֆիզիկական երևույթների ընթացքում նյութերը չեն փոխարկվում այլ նյութերի, այսինքն՝ նոր նյութեր չեն առաջանում:

Օրինխկներ`Մեխանիկական (մարմինների շարժում), Ջերմային (գոլորշացում, անձրև, ձյուն, սառույցի հալվելը, ջրի տաքանալը),

Էլեկտրական (կենցաղային սարքեր, կայծակ),